[Historyczne ciekawostki] O dziejach czechowickiej Rafinerii Schodnica

W Dziedzicach działała od stycznia 1896 roku rafineria naftowa należąca do Akcyjnego Towarzystwa Naftowego "Schodnica", której właścicielem był Bank Anglo-Austriacki z siedzibą w Wiedniu, z kapitałem aukcyjnym 10 milionów koron. Do spółki tej należała również rafineria Dresing pod Wiedniem. Spółka zatrudniała w swych przedsiębiorstwach 1200-1400 pracowników, w tym w Dziedzicach ok. 350.
Parcele pod działalność fabryki na tzw. "Gaju" (Lasek), sprzedał austriackiej spółce naftowej Leon Teodor Zipser, przemysłowiec (włókiennictwo) i posiadacz ziemski z Bielska.

Rafineria znajdowała się przy dzisiejszych ul. Barlickiego i Żeromskiego. W okolicach parku Lasek były wystawione instalacje do przerobu ropy naftowej, dalej (gdzie krzyżują się ul. Żeromskiego i Barlickiego) znajdowały się domy dla robotników rafinerii. W głębi dzisiejszej ul. Żeromskiego, za płotem rafinerii, znajdowały się magazyny, warsztaty i kolejne domy mieszkalne dla pracowników. Dziś mieszczą sie tam biura spółki Lotos EkoEnergia.

Przy skrzyżowaniu ulic Prusa i Barlickiego austriaccy właściciele rafinerii wystawili domki dla robotników i ich rodzin, zwane domkami szotnickimi lub domkami Baby Jagi. Stoją do dziś. W parku Lasek wystawiono willę dyrektorską, która dziś jest pustostanem, a szkoda, bo w środku zachowały się wspaniałe boazerie i dębowe schody.

Jesienią 1901 roku przedstawiciele koncernu Vacuum Oil Company podjęli rozmowy z Leonem T. Zipserem, w sprawie nabycia gruntów pod budowę nowej rafinerii. W ich wyniku Zipser odsprzedał część koloni "Gaj" pod tę amerykańską inwestycję. Grunty Amerykanie kupowali w tajemnicy od okolicznych gospodarzy już od 1899 roku. W porozumieniu z władzami austriackimi zaczęli wyrąb lasu na terenie Lesiska oraz budowę składów. Budowę rafinerii rozpoczęto na początku 1902 roku od wykopania kanałów i rowów ściekowych, karczowania lasu oraz prac obejmujących zagospodarowanie placu budowy pod przyszłą rafinerię. Prace przy budowie instalacji przemysłowych rozpoczęto z końcem 1904 roku, a produkcję podjęto w maju 1905 roku. Prace budowlane prowadziło przedsiębiorstwo "Kulka" z Morawskiej Ostrawy.

Rafinerie "Schodnica" i Vacuum Oil Company sąsiadowały więc ze sobą przez płot. Korzystały wspólnie z dróg dojazdowych, urządzeń wodno-kanalizacyjnych, kanałów i wodociągów. Obu spółkom przysługiwało prawo wolnego przechodu i prawo przejazdu zaprzęgów konnych przez tereny obu rafinerii.

Austriacy właściciele "Schodnicy" od początku istnienia amerykańskiej rafinerii w Czechowicach podjęli walkę, aby doprowadzić do sparaliżowania prac budowlanych, a później do wstrzymania produkcji. Amerykanie mieli jednak tę świadomość i dobrze przygotowali się do tej batalii. Posiadali wszelkie potrzebne licencje, zezwolenia i koncesje na budowę i produkcję. A całe sztaby świetnie przygotowanych i zaprawionych w tego typu bojach prawników obalały wszelkie zarzuty Austriaków.
Spółka "Schodnica" posiadała na stacji w Dziedzicach rampy przeładunkowe i magazyny. Do pewnego czasu użyczała ich Amerykanom. W roku 1905 zarząd rafinerii VOC, po uzyskaniu stosownych zezwoleń, wybudował własną stację kolejową Czechowice-Rafineria Vacuum, która uniezależniła ją od korzystania z pomocy austriackiej "Schodnicy" (dzisiejsza stacja Czechowice - Przystanek). Stacja zaczęła swą działalność 15 stycznia 1906 roku.

Rafineria "Schodnica" posiadała własne generatory prądu, studnie, fabrykę beczek, urządzenia do konfekcjonowania olejów, fabrykę smarów, laboratorium, wagę kolejową oraz zbiorniki na magazynowanie ropy naftowej i gotowych wyrobów. Posiadała własne cysterny kolejowe oraz tabor samochodowy do przewozu gotowych produktów i surowców.

"Schodnica" dysponowała kapitałem 10 mln koron a Vacuum Oil Co. kapitałem o połowę większym. Dzięki temu, że działania wojenne nie objęły swym zasięgiem Czechowic i Dziedzic oraz że spółka Vacuum Oil Company Czechowice funkcjonowała w ramach światowego koncernu, przetrwała bez problemu I wojnę światową i mogła umocnić swoją pozycję lidera przemysłu naftowego w odradzającej się Polsce. Rafineria "Schodnica" straciła swą silną pozycję, a działania wojenne i upadek Cesarstwa spowodowały spadek produkcji i tak duże straty, że w 1926 roku zbankrutowała. Tereny po byłej austriackiej rafinerii przejął amerykański koncern w 1928 roku i użytkował je aż do końca II wojny światowej.

Czechowice, zarząd spółki "Schodnica" (także amerykańskie władze spółki VOC) wybrał ze względu na świetne usytuowanie w pobliżu szlaków kolejowych łączących przyszłą rafinerię z kopalniami ropy naftowej w Zagłębiu Borysławskim. Duże znaczenie dla funkcjonowania nowej rafinerii w Czechowicach miało również połączenie kolejowe, należące do Cesarsko-Królewskiej Uprzywilejowanej Kolei Północnej Cesarza Ferdynanda z Wiedniem, Budapesztem i z polami naftowymi Borysławia i Drohobycza. Bliskie sąsiedztwo z zagłębiami w Karwinie, Bohuminie, Ostrawie oraz z niemieckim Górnym Śląskiem gwarantowało rynki zbytu na produkty z ropy naftowej dla potrzeb górnictwa, hutnictwa, przemysłu chemicznego i maszynowego. Duże znaczenie dla funkcjonowania rafinerii miały korzystne podatki i niskie taryfy przewozowe (kolejowe) na ropę naftową i jej produkty, jakie obowiązywały w Cesarstwie Austriackim (np. taryfa na surową ropę była o 1/3 niższa niż na gotowe wyroby z ropy naftowej).

Skąd nazwa "Schodnica"? Od miejscowości Schodnica w pobliżu Truskawca w powiecie Drohobycz, w obwodzie Lwów (dziś na Ukrainie). W tej to miejscowości austriacka spółka, która miała rafinerię w Dziedzicach, miała swoje pola naftowe i stamtąd przywoziła ropę.

Zarabiało się kiedyś w naszym mieście kokosy, na światowym poziomie...