[Historyczne ciekawostki] Teatr w pierwszej połowie XX wieku

Śląsk Cieszyński przez całe pierwsze półwiecze XX wieku wyróżniał się liczebnością i aktywnością amatorskich zespołów teatralnych, zaś Dziedzice i Czechowice przodowały w tym ruchu w znacznie zniemczonym powiecie bielskim. Teatr zaspakajał naturalną potrzebę wypowiadania się w słowie i geście, kształcił wyobraźnię i smak estetyczny, rozszerzał nieskończenie skalę przeżyć. Jako środek wychowawczy pozwalał na masowe oddziaływanie. Wśród amatorów wyrabiał tak pożądane cechy, jak cierpliwość, tolerancję, punktualność i współdziałanie w zespole.

Początki działalności amatorskich zespołów teatralnych związane są z kształtowaniem się polskiego samookreślenia narodowego. Proces ten przypadł na schyłek XIX wieku, kiedy to Czechowice i Dziedzice weszły w okres dynamicznego rozwoju, który zapoczątkowało wybudowanie Cesarsko-Królewskiej Uprzywilejowanej Kolei Północnej Cesarza Ferdynanda. Jak grzyby po deszczu wyrastały liczne zakłady przemysłowe. Rozwój przemysłu wywołał zmiany w strukturze społecznej.

Mieszkańcy naszego regionu określali się jako Polacy, a główną dźwignią rozwoju polskiej świadomości narodowej stał się opór przeciw germanizacyjnej działalność austriackich urzędników, kapitalistów i mieszczan. Obronę zagrożonej polskości podjęła inteligencja polska. Wybitni krzewiciele polskości przybyli na nasz teren z Galicji i zachodniej części Śląska Cieszyńskiego (Franciszek Zalesiński, ks. Antoni Macoszek, ks. Jan Barabasz, Czesław Wojciechowski, Leopold Piesko, Stanisław Kmiecicki, Stanisław Cyankiewicz, Władysław Górnikiewicz, Karol Mazurek, Michał Olszewski i inni). Dzięki nim kształcenie i wychowanie w polskim duchu narodowym nabrało rozmachu.

Czechowickie i dziedzickie zespoły amatorów miały w swoim repertuarze sztuki o treści patriotycznej, religijnej i komediowej, często sięgały po pozycje ludowe, wyrastające z miejscowego folkloru i tradycji świąt narodowych i religijnych (np. W. Krząszcza, ks. E. Grima, J. Szuścika). Repertuar ten związany był z ludowymi upodobaniami naszego regionu i miał mocne zabarwienie narodowo-patriotyczne.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku amatorskie zespoły teatralne włączyły się do rozwiązywania kwestii emancypacji kulturalnej i społecznej szerokich kręgów społeczeństwa. Działający także teatr lewicowy nawiązywał do stałej potrzeby walki ze złem i niesprawiedliwością. Wszystkie amatorskie zespoły chętnie sięgały po repertuar komediowo-muzyczny, gwarantujący wysoką frekwencję i aplauz dla wykonawców.

Po drugiej wojnie światowej sprawa wychowania patriotycznego i społecznego uzyskała inny wymiar. Państwo zaczęło narzucać nowy model kultury socjalistycznej. Wywołało to niezadowolenie licznej rzeszy amatorów. Próbą obejścia nowych tendencji w kulturze było sięgnięcie do klasycznych utworów dramaturgów polskich i rosyjskich. Naciski jednak trwały, co doprowadziło do rozwiązania zespołów teatralnych. Na naszym terenie liczne zespoły amatorskie zaprzestały swej działalności pod koniec lat pięćdziesiątych XX wieku.

W okresie zaborów działały: zespół amatorski Czytelni Katolickiej w Dziedzicach, zespół teatralny Katolickiego Kółka Rolniczego i Oświaty wraz z Czytelnią w Czechowicach, amatorski zespół teatralny Związku Polskich Towarzystw Gimnastycznych Sokół w Dziedzicach, scena amatorska koła Towarzystwa Szkoły Ludowej, zespoły amatorskie Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego, amatorzy koła Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego, amatorski zespół teatralny koła Stowarzyszenia Polskich Robotników i Robotnic Siła w Czechowicach Żebraczy.

Amatorski ruch teatralny rozkwitł w niepodległej Polsce. Działały wówczas: amatorski zespół teatralny dziedzickiego gniazda Towarzystwa Gimnastycznego Sokół, amatorskie zespoły teatralne kół Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego w Czechowicach i Dziedzicach, amatorskie zespoły teatralne organizacji katolickich w Czechowicach i Dziedzicach, zespoły amatorskie organizacji kombatanckich i paramilitarnych, amatorskie zespoły teatralne Robotniczego Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego Siła. Liczne były równie przedstawienia teatralne młodzieży szkolnej.

Po II wojnie światowej, mimo iż wielu przedwojennych aktorów - amatorów nie dotrwało końca wojny, a dorobek materialny i dokumentacja zespołów uległa zniszczeniu, ponownie rozpoczęły działalność zespoły amatorskie. Były to m.in.: zespoły harcerskie i szkolne, zespoły amatorskie świetlicy KWK Silesia, amatorski zespół teatralny czechowickiej straży pożarnej, amatorski zespół teatralny przy klasztorze Ojców Jezuitów, zespół amatorski IV koła Macierzy Szkolnej w Czechowicach Lipowcu, teatralny zespół amatorski Komitetu Rodzicielskiego Szkoły Podstawowej nr 1 w Czechowicach-Dziedzicach, amatorski zespół teatralny Danuty Baduszkowej świetlicy Związku Zawodowego Kolejarzy w Czechowicach. Ostatni z wymienionych zespołów odnosił sukcesy ogólnopolskie, a Danuta Baduszkowa, opuściwszy Czechowice-Dziedzice zajęła się teatrem profesjonalnie i była m.in. twórcą świetności Teatru Muzycznego w Gdyni.

Dziś nieco zapomniane, a niegdyś tak bujne życie teatralne dokumentuje książka p. Erwina Woźniaka "Amatorski ruch teatralny w Czechowicach-Dziedzicach w pierwszej połowie XX wieku". Zawiera ona wiele informacji o przedstawieniach i ich uczestnikach oraz bogaty materiał ikonograficzny. Niejeden z mieszkańców naszego miasta wśród ludzi sceny odnajdzie tu swoich przodków. Pozycję tą można zakupić w Izbie Regionalnej w Czechowicach-Dziedzicach.