Czerwcowy wykład Jacka Cwetlera w Piwnicy Muz o postaci Czesława Miłosza

Uznając zasługi Czesława Miłosza w kształtowaniu polskiej literatury, języka, niezależności intelektualnej i kulturowej otwartości, Senat Rzeczypospolitej Polskiej ustanawia - w dwudziestą rocznicę śmierci poety - rok 2024 Rokiem Czesława Miłosza - podkreślono w przyjętej w czwartek uchwale.

Czesław Miłosz był "świadkiem największych wydarzeń minionego stulecia: I wojny światowej, rewolucji w Rosji, odzyskania przez Polskę niepodległości, społecznych i narodowościowych przemian w II Rzeczypospolitej, apokalipsy na ulicach okupowanej Warszawy, Holokaustu i starcia dwóch totalitaryzmów, emigracji w świecie podzielonym żelazną kurtyną, upadku sowieckiego imperium i budowy demokracji". Jak podkreślono te wydarzenia odcisnęły swoje piętno na postrzeganiu przez niego powojennego świata i "wpłynęło na uniwersalny wymiar jego twórczości, co w 1980 roku znalazło najwyższe uznanie Komitetu Noblowskiego".

Urodził się 30 czerwca 1911, w Szetejniach na Litwie. Szkolną i uniwersytecką młodość spędził w Wilnie, gdzie był współzałożycielem grupy poetyckiej "Żagary". Pierwszy tom poezji "Poemat o czasie zastygłym" wydał w 1933. W 1937 Miłosz przeniósł się do Warszawy, gdzie podjął pracę w Polskim Radiu. Okupację przetrwał w Warszawie, pracował jako woźny w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego, dzięki tej posadzie miał nieograniczony dostęp do księgozbioru. W tym czasie powstawały wiersze, które znalazły się w tomikach "Wiersze", "Równina", "Pieśń niepodległa", a także w opublikowanym w 1945, "Ocaleniu". Podczas okupacji poeta przyjaźnił się ze środowiskiem "Sztuki i Narodu".

Od 1945 Czesław Miłosz pracował jako radca kulturalny PRL-owskich przedstawicielstw w Stanach Zjednoczonych i Francji. "Byłem zaangażowany w Grę: ustępstw i zewnętrznych oświadczeń lojalności, podstępów i zawiłych posunięć w obronie pewnych walorów" - wspominał ten okres w "Zniewolonym umyśle". W "Rodzinnej Europie" napisze po latach o czasie, gdy próbował się odnaleźć w rzeczywistości PRL-u: "Moją sytuację określiłbym, jako karkołomną, niesamowitą, nielogiczną, niemoralną, nie-do-opisania. Po upływie wielu lat to, czego udało mi się dokonać w literaturze, jest rzutowane wstecz, czyli ówczesna fałszywa gra zyskuje uzasadnienie ex post".

W 1951 r., w Paryżu, Miłosz poprosił o azyl polityczny, choć był przekonany, że w konfrontacji z komunizmem świat zachodni musi przegrać. Poza tym emigracja oznaczała dla Miłosza oderwanie od jedynego języka, w którym chciał pisać. W 1960 na zaproszenie uniwersytetów California oraz Indiana wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie objął katedrę języków i literatur słowiańskich na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. W USA wydał m.in. "Zniewolony umysł", "Zdobycie władzy", "Dolinę Issy", "Rodzinną Europę", "Traktat poetycki", tomy poezji "Król Popiel i inne wiersze", "Gucio zaczarowany", "Miasto bez imienia", zbiory esejów i szkiców "Widzenia nad Zatoką San Francisco", "Ziemia Ulro" i "Mój wiek" (zapis rozmów Miłosza z Aleksandrem Watem), "Ogród nauk".

10 grudnia 1980 r. przebywający na emigracji Czesław Miłosz otrzymał literackiego Nobla. Polski poeta dostał nagrodę za "bezkompromisową wnikliwość w ujawnianiu zagrożenia człowieka w świecie pełnym gwałtownych konfliktów". Dopiero po uhonorowaniu poety Nagrodą Nobla jego wiersze zaczęły pojawiać się w kraju, początkowo w tzw. drugim obiegu, później - już w oficjalnym. W 1981 odwiedził Polskę i odebrał doktorat honoris causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

W 1989 r. poeta przyjechał powtórnie do Polski. Odtąd odwiedzał kraj rodzinny coraz częściej, aż obok Berkeley jego drugim domem stał się Kraków. W Polsce powodzeniem czytelników cieszyły się kolejne jego książki, m.in.: "Metafizyczna pauza", "Legendy nowoczesności", "Piesek przydrożny", "To", "Druga przestrzeń", "Traktat teologiczny", a także wydany w 2002 r. poemat "Orfeusz i Eurydyka", który Miłosz napisał po śmierci swej żony Carol.

Czesław Miłosz zmarł 14 sierpnia 2004 r. w wieku 93 lat.

Pochowany został w Krypcie Zasłużonych na Skałce w Krakowie.

Poprzednio Rok Miłosza ogłoszony został przez Sejm z okazji setnej rocznicy urodzin Czesława Miłosza w 2011 roku.