Czym jest "szneferweung", czyli o kolejowej gwarze

Delegacja władz spółki kolejowej, należącej do Rotschilda, która budował odcinek Bohumin-Dziedzice, przedstawiciele wiedeńskiego dworu cesarskiego, lokalni urzędnicy oraz brać kolejarska pokręcili się po peronie dworca w Dziedzicach i po niecalej godzinie, wyruszyli w drogę powrotną do Wiednia lub rozeszli się do domów.

Tak zaczęła się historia jednego z największych węzłów kolejowych na ziemiach polskich - stacji Dziedzice.

Czechowice i Dziedzice rozwinęły się dzięki kolei, ale też i dzięki niej zaczęły się uprzemysławiać. Mimo, że dziś nasz dworzec kolejowy wygląda paskudnie, domy kolejowe nie należą do najatrakcyjniejszych obiektów do zamieszkania, a lokomotywownia też już najlepsze lata ma za sobą, to w mieście przetrwał kult i szacunek do kolei i kolejarzy.

W 1867 roku rząd austriacki wprowadził w Galicji i na Śląsku Austriackim (także w Dziedzicach, Czechowicach, Bronowie, Ligocie, Zabrzegu i na Żebraczy), język polski jako urzędowy, po za koleją, pocztą i urzędami górniczymi. Urzędnicy powyższych instytucji musieli egzaminy zawodowe składać w języku niemieckim.

Na przestrzeni tych prawie 160 lat, wytworzył się specyficzny slang kolejarzy i maszynistów, będący mieszaniną: polskiego, niemieckiego, czeskiego, gwary śląskiej i gwary Śląska Cieszyńskiego.

Pozwolę sobie przedstawić słowniczek zwrotów kolejowych (wybór własny), które były używane przez dziedzickich i czechowickich kolejarzy na przełomie XIX i XX wieku (niektóre jeszcze dziś, można usłyszeć):

• Abcwajgung - odgałęzienie
• Bajlada - korytko
• Bajtel - ogniwo
• Baki - szczęki imadła
• Balansier - wahacz
• Cangi - kleszcze
• Cążki - obcążki
• Cugekspedjent - dyżurny ruchu
• Cugfirer - kierownik pociągu
• Cuglokomotywa - lokomotywa pociągowa
• Depo - skład
• Dinstbuch - książka służbowa
• Ekstrazug - pociąg nadzyczajny
• Entglajzowanie - wykolejenie
• Fajerant - po robocie
• Fajerbiksa - palenisko
• Gazkolba - lutownica
• Giebrechen - uszkodzenie
• Gielajz - tor kolejowy
• Hajc - ogrzewalnia
• Hajchaus - ogrzewalnia
• Iberzecung - przejazd kolejowy
• Kantmaszyna - strugarka, frezarka
• Knaga - klamka
• Ladegiewicht - pojemność, ładowność
• Majsel - dłuto
• Militercug - pociąg wojskowy
• Nachtdinst - służba nocna
• Nebenglajs - boczny tor
• Odfalcować - odwinąć
• Odryglować zwrotnicę - otworzyć zwrotnicę
• Pakhaus - magazyn
• Rauchfang - komin
• Rolwagen - wagon
• Rysor - resor
• Sibować - przetaczać
• Tresyna - drezyna
• Trzewik torowy - wykolejnica
• Unterfartować - jechać powyżej dozwolonej prędkości
• Urenrichten - nakrecanie zegarów, regulowanie zegarów
• Wagzał - dworzec kolejowy
• Wajchensztetler - zwrotnicowy
• Zablindować światło - zasłonić światło
• Zadychtować - uszczelnić.

Można by tak dalej i dalej ... Jeśli Państwu spodobała "gwara kolejarska" to bez problemu znajdziecie, w starych kolejowych podręcznikach lub słownikach oraz w nieodzownym internecie. Szkoda, że coraz bardziej jest zapominana. Myślę, że warto poszperać i przypomnieć sobie jak to drzewiej "godano".

Świat parowych maszyn odszedł już do muzeów lub na złom, teraz ginie język, którym posługiwali się kolejarze, konduktorzy, maszyniści, dróżnicy, stokażowi, etc., nie dajmy mu zaginąć.