Wykład w Piwnicy Muz: Teodor Talowski i jego budowle

Teodor Talowski był architektem, którego charakteryzowała indywidualność i niecodzienność. Jego projektów nie da się jednoznacznie zaklasyfikować - tworzył dzieła łączące wątki secesyjne (architektura asymetryczna, ornamentyka fantastyczna), historyczne (formy późnogotyckie, renesansowe i manierystyczne stosowane swobodnie) i modernistyczne. Powszechnie zaliczany jest do nurtu eklektycznego, a zdaniem Zbigniewa Beierfsdorfa wpisuje się w nurt nazwany przez C.V. Meeksa picturesque eclecticism.

Badacze podkreślają także widoczną w jego budynkach "estetykę malowniczości" oraz ekspresjonizm i symbolizm, uzyskane przy pomocy różnych środków. Nie zerwał z formami historycznymi, ale obdarzony wielką fantazją malowniczo zestawiał asymetryczne bryły, urągając wszelkiej harmonii, akcentował różnice faktur i dążył do wydobycia maksimum ekspresji z wyolbrzymionego detalu i ornamentu. Dzięki talentowi i wielkiej fantazji stworzył własny oryginalny język form z pogranicza obumierającego historyzmu oraz rodzącej się secesji i modernizmu.

Jego budowle charakteryzuje swoboda w tworzeniu układów przestrzennych, nieregularne rzuty i skomplikowane układy wnętrz. Fasady są często asymetryczne, zdobione sentencjami, napisami i wyolbrzymionymi detalami. Jego budynki sprawiają wrażenie budowli o długiej i bogatej historii, niby ze starych, dobrych czasów, ale bliżej niesprecyzowanych. Chętnie operował efektami światłocieniowymi poprzez stosowanie wykuszy i ryzalitów, cofania części budynków itp. oraz wykorzystywał nieregularne cegły połączone z ciosami kamiennymi i tynkiem, tworzące kontrasty fakturowe i kolorystyczne.

Dbał o materiały - wszystkie detale były odkuwane z kamienia, podczas gdy normalnie stosowano seryjne odlewy i stosował specjalną nieregularną cegłę (ciemną, z ceramicznymi guzami i zendrówkami), produkowaną we własnej cegielni, według własnej receptury, którą zabrał do grobu. W efekcie fasady jego budowli (zwłaszcza kamienic) są bardzo charakterystyczne.

Jego działalność architektoniczna przypada na ostatnie 15 lat XIX wieku i pierwsze lata XX wieku, a rozpoczął ją od projektu kościoła w Dobrzechowie. Duży dorobek Talowskiego obejmuje projekty różnego typu - kościoły (ponad 70), kamienice (w Krakowie 16), kaplice, grobowce, pałace, dwory i wille, szpitale i inne, głównie na terenie Galicji. Światowej kariery nie zrobił, był dostrzegany także poza Galicją, m.in. po pokazaniu swoich projektów na wystawie architektury w Turynie.

Za swoje projekty otrzymał medal na wystawie lwowskiej w 1884.Jak zostało już wspomniane, pierwszym jego dziełem był kościół w Dobrzechowiez lat 1888-1892. W wyniku jego budowy oraz budowy innych kościołów Talowski podjął studia nad architekturą sakralną, których podsumowaniem były Projekta kościołów Teodora Talowskiego o charakterze wzornika (opublikowane w 1897 w Krakowie).

Jednak projekty kościołów ustępują pod względem oryginalności kamienicom. Talowski wziął udział w konkursie na budowę kościoła pw św. Elżbiety we Lwowie, podczas którego dwie z trzech wersji jego projektów otrzymały pierwszą nagrodę. Jedną wersję zrealizowano w latach 1903-1911 we Lwowie, a drugą w Tarnopolu pod wezwaniem Matki Bożej Nieustającej Pomocy.

Teodor Marian Talowski jest uważany za jednego z najważniejszych polskich architektów przełomu XIX i XX wieku. Jego twórczość o charakterze eklektycznym wykazuje związki z secesją i historyzmem. Jest autorem licznych kościołów, kaplic, kamienic i budynków użyteczności publicznej.

Urodzony w Zassowie, uczęszczał do gimnazjum w Krakowie. Rozpoczął studia architektoniczne w Wiedniu pod kierunkiem Karola Königa, a po dwóch latach (w 1877) przeniósł się do Lwowa, gdzie u Juliana Zachariewicza uzyskał dyplom architekta. W 1881 powrócił do Krakowa, gdzie został asystentem na Wydziale Budownictwa w Wyższej Szkole Techniczno-Przemysłowej w Krakowie, a 4 lata później - profesorem. W 1901 objął katedrę rysunku Politechniki Lwowskiej, a później katedrę kompozycji architektury średniowiecznej. W 1906 roku pracę przerwała długa choroba, prowadząca do śmierci w 1910 roku. Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w grobowcu rodzinnym Talowskich i Paszkowskich w kwaterze "W", rząd wschodni.

Poniżej lista obiektów, budowli i projektów Teodora Talowskiego - najprawdopodobniej nie jest ona pełna:

Kościoły:

• Bóbrka
• Kaczyka, (ob. Cacica - Rumunia), 1904
• Chorzelów, 1908
• Dobrzechów, 1887-94
• Kamień
• Kamionka Strumiłłowa, 1901
• Krościenko Wyżne, 1908
• Laszki, 1905
• Libiąż
• Lwow, kościół św.Elżbiety, 1904-11
• Nagoszyn
• Nowy Sącz, kościół św. Elżbiety
• Nowy Sącz, kościół św. Kazimierza
• Nowy Targ,
• Otynia, 1902-1905 (województwo stanisławowskie)
• Podhajczyki Justynowe, 1905-1910/11
• Podwołczyska, 1907-1909 (województwo tarnopolskie); wysadzony w powietrze przez komunistyczne władze w 1965
• Przyszowa
• Radziwiłłów
• Skałat, 1901
• Sucha Beskidzka, 1895-1907
• Tarnopol (kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy)
• Tłuste (przebudowa), 1902
• Wadowice Górne, 1904
• Wyżyniany (poszerzenie)
• Żyrardów (projekt niezrealizowany).

Domy i kamienice w Krakowie:

• Dom pod Śpiewającą Żabą, S. i H. Rychterów, ul. Retoryka 1, 1889-90
• dom przy ul. Retoryka 3, 1891
• Festina lente, ul. Retoryka 7, 1887
• Dom pod Osłem, (Faber est suae quisque fortunae), ul. Retoryka 9, 1891
• Długo myśl - prędko czyń K. Stadmüllera, ul. Retoryka 15, 1888
• Dom pod Pająkiem, róg Karmelickiej i Batorego, 1889
• dom przy ul. Długiej 54, 1891
• kamienica Goetzów-Okocimskich, ul. św. Jana, 1896-97
• dom własny przy ul. Batorego 26, 1885
• dom przy ul. Smoleńsk 18, 1887
• dom J. Rottera przy ul. Smoleńsk 20, 1888-89
• dom Z. Bednarskiej przy ul. Pędzichów 19, 1897
• dom Seweryny Górskiej, ul. Garbarska 7a (nie istnieje), 1886-87.

Wille, domy i pałace:

• willa dr Dembowskiego (Koci Zamek), Bochnia, ul. Konstytucji 3 Maja, 1900
• Dwór Dobieckich, Cianowice, 1890
• pałac w Dobrzechowie,1890
• dwór Skrzeczyńskich w Lubzinie, 1899
• dwór Żeleńskich w Grodkowicach, 1905
• projekt przebudowy pałacu w Horyńcu
• pałac Czetwertyńskich, Kijów
• willa J. Wangego, ul. św. Zofii 30, Lwów, 1899
• dwór w Łaszczowie (przebudowa)
• dwór w Michałowicach, 1892-1897
• dwór Piotra Colonna-Czosnowskiego, Obory (Wołyń), 1903
• przebudowa zamku H. Korwin-Milewskiego na wyspie Santa Catharina k. Rovinij
• projekt przebudowy pałacu w Siedliskach
• projekt pałacu w Wysuszce1905
• pałac Popielów w Ściborzycach.

Kaplice:

• Nowy Sącz, 1895-8
• kaplica grobowa, Kobylanka 1898
• kaplica cmentarna Loewenfeldów, w Chrzanowie,1898-1900
• projekt kaplicy dla Jana Zwiernickiego, Zwiernik, 1905

Szpitale:

• Szpital Zakonu Bonifratrów w Krakowie, 1906
• Sucha, 1900

Grobowce:

• Reyów, Przecław, 1902
• Skrzyńskich, Zagórzany
• Talowskich, Kraków

Inne:

• gmach Sokoła w Jarosławiu
• gmach Sokoła w Krakowie (przebudowa)
• gmach "Sokoła" w Pilżnie, 1907
• szkoła w Okocimiu,, 1900
• projekt ossuarium pod Slavkovem]
• przebudowa ratusza w Jarosławiu
• mauzoleum Potockich w podziemiach kościoła w Łańcucie
• wiadukt kolejowy nad ulicą Lubicz, w Krakowie, 1897-98
• epitafium Wincentego Jabłońskiego w kościele Zwiastowania NMP w Krakowie
• kazalnica w Suchej Beskidzkiej,?
• sokolnie: przy ul. Piłsudskiego w Krakowie i w Wadowicach
• pawilon na wystawę we Lwowie
• elektrownia w Krakowie przy ul. Łobzowskiej
• Szkoła w Dębicy - obecnie I LO im. króla Władysława Jagiełły.

Wykład "Teodor Talowski i jego budowle"

• Kiedy? 27 marca, godz. 18.30
• Gdzie? MDK w Czechowicach-Dziedzicach, Piwnica Muz.
• Wstęp wolny!