Druk w polskiej sztuce ulicznej: czy plakat i mural idą w parze?

Sztuka uliczna — czym ona tak naprawdę jest?

Termin "sztuka uliczna" (street art) obejmuje szeroki wachlarz działań artystycznych podejmowanych w przestrzeni publicznej, nierzadko bez uzyskania stosownych pozwoleń. Granica między sztuką a wandalizmem jest w tym przypadku płynna, a zawartość treściowa dzieł bywa kontrowersyjna i niecenzuralna.

Ostatnio street art wkracza do sklepów i pomieszczeń publicznych. Szczególnie popularny jest "shopdropping" — trend, o którym głośno w mediach marketingowych. Polega on na umieszczaniu przez artystów w przestrzeni handlowej nieoczekiwanych dzieł sztuki, na przykład wydrukowanych na plakatach wierszy.

Ten zaskakujący element, sprytnie wkomponowany w otoczenie i estetykę produktów, ma skłonić klienta do refleksji wykraczającej poza sam zakup. To gra z odbiorcą, prowokująca do głębszego spojrzenia na otaczającą go rzeczywistość konsumpcji.

Polska szkoła plakatu: historia i współczesność

Polska sztuka uliczna to fascynująca mieszanka spontanicznej ekspresji, głębokiej symboliki oraz bogatej tradycji, która sięga początków XIX wieku. Pierwsze polskie plakaty artystyczne powstały już w 1899 roku, a najbardziej znanym z nich jest dzieło "Wnętrze" Stanisława Wyspiańskiego.

Jednak mimo tak długiej historii, polska szkoła plakatu przez długi czas pozostawała w tyle za światowymi trendami, a międzynarodowe uznanie zyskała dopiero w latach 50. i 80. XX wieku. W dużej mierze kształtowała się pod wpływem nie tylko aspiracji artystycznych, ale także uwarunkowań społecznych i politycznych.

W okresie PRL-u plakat pełnił funkcję przede wszystkim propagandową. Oficjalna sztuka była ograniczana przez ideologiczną cenzurę. Mimo to, artyści tacy jak Henryk Tomaszewski, Jan Lenica czy Jan Młodożeniec tworzyli prawdziwe dzieła sztuki, łącząc precyzyjne rysunki z dowcipnymi komentarzami i symbolicznymi aluzjami. Były one również manifestami artystycznej niezależności, swoistym protestem przeciwko szarości otaczającej ich rzeczywistości.

Plakaty jako rodzaj street artu

W dzisiejszej sztuce ulicznej plakaty zajmują bardzo ważne miejsce, szczególnie jeśli mówimy o limitowanych edycjach posterów, zamówionych u znanych artystów. Przykładem może być reedycja kultowego plakatu "Przygody Pata i Patachona" autorstwa Henryka Tomaszewskiego, którego prace były przez lata ikoną polskiej grafiki użytkowej.

Innym przykładem jest limitowana edycja plakatu "Psy 2" wykonana przez Waldemara Świerzego — dzieło, które nie tylko dekoruje miejskie mury, ale również budzi emocje i stanowi cenny przedmiot kolekcjonerski. Warto również wspomnieć o pracy Jana Lenicy, którego plakat "Wózek" pozostaje jednym z najbardziej poszukiwanych reprintów wśród miłośników polskiego plakatu.

Wspomniane i wiele podobnych do nich plakatów nie tylko informują o terminie i miejscu wydarzenia, ale dzięki zastosowaniu nowoczesnych technologii druku (druk cyfrowy na specjalistycznych papierach czy foliach UV) prezentują się wyjątkowo efektownie. Ze względu na to zyskują status małych dzieł sztuki, elementów identyfikujących nie tylko wydarzenia kulturalne, ale i miejscowości, w których one się odbywają.

Przez ostatnie kilkanaście lat w Polsce powstało też wiele plakatów, stworzonych we współpracy z lokalnymi artystami. Dobrym przykładem są tu dzieła warszawskiej artystki Zuzi Gadomskiej, która stworzyła serię plakatów "Gdynia in colour", wydrukowanych z wykorzystaniem intensywnych barw.

Z kolei Jan Rutka, artysta z Gdyni, łączy tradycyjne techniki (ręczny rysunek wykonany ołówkiem) z nowoczesnymi metodami cyfrowej obróbki graficznej. Jego plakaty są hołdem dla lokalnych ikon architektonicznych, takich jak stocznia czy zabytkowe budynki i nie tylko zdobią ulice miast, ale i trafiają do kolekcjonerów sztuki ulicznej.

Mural — sztuka monumentalna w przestrzeni miejskiej

Murale to wielkoformatowe dzieła malowane bezpośrednio na elewacjach budynków. Mają zupełnie inny wymiar niż plakaty. Są trwalsze, bardziej monumentalne, a dodatkowo oddziałują na przestrzeń publiczną w inny sposób. Potrafią też całkowicie odmienić krajobraz miejski.

Jednym z pionierów legalnego muralu w Polsce był Rafał Roskowiński. Jego prace, w tym słynny mural "Jan Paweł II i Lech Wałęsa", pojawiły się już w 1991 roku. Kilka lat później, w 1995 roku, Piotr Jaworski rozpoczął tworzenie w przestrzeni miejskiej portretów znanych postaci, takich jak Krzysztof Krawczyk, Zbigniew Wodecki i Bruno Zwarra.

Street Art w dzisiejszej Polsce

Jeszcze do niedawna street art był postrzegany jako sztuka nieoficjalna. Dziś jednak wyraźniej widać, jak silnie wpływa on na główne trendy artystyczne. Doskonałym przykładem jest tu aukcja Młodej Sztuki w Warszawie. Organizatorzy zdecydowali się na szeroką reprezentację plakatów i sztuki ulicznej. Wydarzenie to potwierdziło, że mimo faktu, że w sztuce ulicznej dzieła drukowane są zastępowane malowidłami, plakaty nadal nie tracą na aktualności.

Licytowano m.in. prace Mateusza Rybki, który do tworzenia swoich dzieł wykorzystuje wyborcze plakaty, a także plakaty z reklamami znanych wykonawców i zespołów muzycznych. Obok nich można było podziwiać murale Zbioka, wrocławskiego artysty, i laureata wielu nagród.

Miejskie przestrzenie ożywają dzięki sztuce ulicznej, która przekształca je w otwarte galerie. Zarówno wielkoformatowe murale, jak i kameralne instalacje artystyczne, w tym te stworzone z wykorzystaniem plakatów, nadal pozostają aktualne. Co więcej, oprócz funkcji estetycznej, sztuka uliczna pełni wiele innych ról. Łączy lokalną społeczność, promuje zdrowy tryb życia, a nawet zwraca uwagę publiczności na aktualne problemy regionu i świata.

Fourzeros

Leszczyńska 4, 00-339 Warszawa, Polska